Renowacja zabytków
Pierwszym pytaniem, przed jakim stajemy decydując się na renowację, jest wybór odpowiedniej technologii.
Pojawiające się od czasu do czasu głosy nakazujące burzyć wszystko i budować od nowa, ze zrozumiałych względów nie mogą być brane pod uwagę. Dając posłuch takim zaleceniom nasi zachodni sąsiedzi, w Dreźnie na starówce, gdzie jeszcze kilkanaście lat temu straszyły gruzowiska resztek kamienic, wybrali metodę bardzo radykalną, ale dającą zabytkom pełną funkcjonalność. Remontując zachowano oryginalne fasady kamienic, natomiast całą resztę dobudowano na nowo od tyłu, korzystając ze wszelkich dobrodziejstw nowoczesnej technologii. Jest to jednak metoda bardzo kosztowna.
Tymczasem w większości przypadków budynek warty jest odratowania, ale niestety pod uwagę trzeba brać także koszty – to właśnie w takich sytuacjach dobór materiałów jest sprawą kluczową.
Zabytkowe kamienice, kościoły, fragmenty murów obronnych, czy wreszcie postindustrialne obiekty adaptowane do innych celów mają swoje wymagania. I są to niestety wymagania szczególne, którym sprostać mogą tylko materiały specjalistyczne. Remont budynku, który ma nierzadko sto lub dwieście lat, nie tylko nie może być dokonany tradycyjnymi materiałami, ale i w tradycyjny sposób oraz zwykłym tempie.
W przypadku budowli zabytkowych szczególną rolę odgrywa nie tylko jego wygląd, ale również parametry samej zaprawy. Nie chodzi bowiem o proste odtworzenie spoiwa sprzed stuleci, ale takie jego dopasowanie do dzisiejszych warunków, aby było odporne również na agresywny wpływ środowiska.
Wymagania stawiane tynkom używanym do renowacji zabytków, to m.in. stosunkowo niewielka wytrzymałość związana z nakładaniem tynku na nieodporne, zniszczone podłoża. Tynki używane do renowacji nierzadko mają wytrzymałość mniejszą niż 1 MPa, właśnie z uwagi na konieczność ograniczenia obciążeń przenoszonych na podłoże. Często również zawierają tuf wulkaniczny (trass), który zmniejsza dynamikę narastania wytrzymałości w początkowym okresie wiązania. Tynki takie muszą również charakteryzować się wysokim stopniem paroprzepuszczalności, który nie tylko w starych budynkach ma bardzo duży wpływ na trwałość przegrody, zwłaszcza zewnętrznej.
Kolejnym elementem charakteryzującym tynki przeznaczone do renowacji jest bardzo starannie dobrana receptura, która uwzględniając dostępne dzisiaj technologie i materiały musi sprostać zarówno wymaganiom dzisiejszego budownictwa, jak i być kompatybilna z wyprawami tynkarskimi stosowanymi przed laty. Bardzo ważny jest również wygląd tynku, który w celu odtworzenia utraconej świetności z reguły jest projektowany specjalnie dla konkretnego obiektu. Z tego też powodu często w takich tynkach spotyka się wymieniony wcześniej trass, węgiel drzewny, mikę, kruszoną cegłę lub inne specjalne kruszywa.
Kolejną szczególną grupą tynków są tynki renowacyjne. Są to wyprawy ścienne, które w normie dotyczącej tynków (PN EN 998-1:2004)mają postawione specjalne wymagania i oznaczone są literą „R”. We wspomnianej normie tynki renowacyjne mają określone konkretne parametry jakie muszą spełnić, aby być nazywane renowacyjnymi. Parametry te w głównej mierze dotyczą paroprzepuszczalności i wodochłonności.
Zastosowanie tynków renowacyjnych, to przede wszystkim mury i ściany (bardzo często w piwnicach), które przez lata pozbawione izolacji przeciwwilgociowej skorodowały i pokryły solnymi wykwitami. Ściany takie są na samym początku zabezpieczane przed dalszym nasiąkaniem wodą (mechanicznie przez podcinanie i uzupełnianie izolacji lub chemicznie).
Kolejnym etapem jest skucie wszystkich warstw obciążonych solą, zmurszałych i luźnych, a następnie zastosowanie obrzutki cementowej stanowiącej mostek szczepny dla następnych warstw – po czym następuje, bodaj najważniejszy w całym procesie, moment nałożenia tynku renowacyjnego wyrównującego.
Dzięki dużej zawartości porów powietrza, ma on za zadanie zatrzymywać w sobie sole, które jeszcze przez jakiś czas będą z muru migrowały na zewnątrz. Sole te zwiększają swoją objętość podczas krystalizacji lub uwadniania, tworząc struktury niszczące tradycyjne tynki. W skrajnych przypadkach (bardzo gruby mur i/lub mur, który przez lata zdołał „zmagazynować” bardzo dużą ilość soli) tynk ten nakłada się, jak opatrunek, jedynie na jakiś czas, aby wchłonął sole z muru, stąd używana czasami nazwa tynk opatrunkowy. Po jego nasyceniu, tynk skuwa się i usuwa poza obręb budynku, po czym nakłada się warstwę właściwą.
Trzecią, ostateczną warstwą jest drobnoziarnisty tynk renowacyjny przeznaczony do filcowania, który tworząc ostateczną powierzchnię dekoracyjną stanowi równocześnie ostatnią barierę dla soli. Tynki renowacyjne charakteryzują się wysoką paroprzepuszczalnością, co w połączeniu z zalecanymi do renowacji silikatowymi farbami (zarówno wewnętrznymi jak i zewnętrznymi) tworzy system pozwalający w odpowiedzialny i fachowy sposób dbać o zabytki.
Kolejnym rodzajem tynków często stosowanych w trakcie remontów obiektów zabytkowych są tynki antykondensacyjne zwane też klimatycznymi. Charakteryzują się one bardzo dużą zdolnością do pochłaniania wilgoci zawartej w powietrzu, a zwłaszcza wilgoci, która w skutek kondensacji pojawia się na tynkach wewnątrz obiektów.
Tynki antykondesacyjne oddają wilgoć w okresach zmniejszenia jej zawartości w powietrzu. Dodatkowym argumentem za ich zastosowaniem jest bardzo wysoka paroprzepuszczalność i niski ciężar właściwy, w niewielkim tylko stopniu wpływający na obciążenie konstrukcji. Tynki takie znajdują zastosowanie przede wszystkim w obiektach sakralnych lub muzealnych, ogrzewanych i użytkowanych okresowo, gdzie kondensująca na ścianach wilgoć mogłaby uszkodzić tynki, ozdoby lub wymalowania.
Nie do przecenienia jest również rola innych produktów, które są stosowane do restaurowania obiektów zabytkowych lub tylko wiekowych. Wśród wielu zapraw niezbędnych na odpowiedzialnie traktowanej budowie znajdują się tynki wapienne i strukturalne, zaprawy do spoin oraz renowacyjne zaprawy murarskie i tynkarskie.
Przedstawione tu produkty z pewnością nie wyczerpują całego tematu, jakim są zaprawy do renowacji. Odpowiedzialne podejście do sprawy obejmuje zarówno diagnostykę problemu, jak i rozwiązanie ich na każdym etapie – począwszy od prawidłowej izolacji, poprzez usprawnienie odprowadzania wody z powierzchni dachów i gzymsów, dobór odpowiednich materiałów do murowania i tynkowania, a skończywszy na zastosowaniu odpowiednich farb i środków hydrofobowych.
Artur Chonewicz
nr katalogowy 05031
nr katalogowy 13002
